| 04 april 2019

Waarom we ongezonde keuzes maken
'Mensen zijn gewoontedieren'

Veel Nederlanders eten ongezond en bewegen te weinig. Hierdoor kampt meer dan de helft van de Nederlanders met overgewicht. Een groot probleem, want een ongezond leefpatroon vergroot de kans op ziekten als hart- en vaatklachten, diabetes of kanker. Maar waarom maken mensen deze ongezonde keuzes en hoe doorbreek je een ongezond leef- en eetpatroon?

We weten het allemaal wel: een appel is gezonder dan chips, roken is ongezond en ook de alcohol kunnen we beter laten staan. Daarnaast moet je dagelijks zeker 30 minuten bewegen, stress vermijden en voldoende ontspannen. Ondanks al deze kennis doen we het massaal niet. Waarom is het voor de meeste van ons toch zo moeilijk om een gezondere leefstijl vol te houden?

"Tot zo'n 20 jaar geleden gingen we er vaak vanuit dat mensen beslissingen nemen op basis van rationele argumenten.", stelt Jantine Schuit, hoogleraar, gezondheid, gedrag en samenleving. "Inmiddels weten we dat het menselijk gedrag veel vaker gebaseerd is op emotie en ook dat de rol van de omgeving heel belangrijk is. Tegenwoordig wordt het mensen niet makkelijk gemaakt, want overal worden ze verleid om 'ongezonde' keuzes te maken. Door een gezonder aanbod en een gezondere leefomgeving te creëren, is het eenvoudiger om gezondere keuzes te maken."

Omgeving van grote invloed

Schuit doet al jaren onderzoek naar ongezond gedrag en hoe dit om te turnen. Een antwoord op deze vraag is niet eenvoudig. Wat wel duidelijk is, is dat de omgeving van grote invloed is. "Door bijvoorbeeld buurten anders in te richten. Denk aan autovrije gedeeltes waardoor kinderen veiliger op straat kunnen spelen. Nu spelen ze vaak helemaal niet buiten, maar zitten met een tablet op de bank."

"De maatschappij is zo anders dan pakweg 25 jaar geleden.", vervolgt Schuit. "Overal is reclame voor voeding, het aanbod en de verleiding is groot. Daarnaast is veel zo ingericht dat er niet bewogen hoeft te worden. Waar mensen vroeger met de fiets of lopend gingen, wordt nu snel de auto gepakt. Waar vroeger alleen een trap was, is nu een roltrap of lift. Veel dingen waar we vroeger de deur voor uit moesten, doen we nu online. Zo wordt het mensen makkelijk gemaakt om verkeerde keuzes te maken."

Jong geleerd is oud gedaan

Maar hoe zorgen we er nu voor dat mensen wel de juiste keuzes maken? "Sommige kinderen is het nooit geleerd gezond te leven. En mensen zijn gewoontedieren, een bepaalde gewoonte is lastig af te leren.", aldus Schuit. "Het is dan ook van groot belang om al jong te beginnen kinderen gezonde gewoontes aan te leren. Jong geleerd is oud gedaan. Dus maak sporten betaalbaar, zorg voor een omgeving waarbij het mogelijk is iedere dag minstens een half uur buiten te spelen, laat ze op de fiets of lopend naar school gaan, geef alleen gezonde tussendoortjes als fruit en groente mee naar school. Daar hebben ze hun leven lang voordeel van."

Ook op andere momenten in het leven is het van belang om gezond gedrag te stimuleren. "Juist op de momenten in het leven waar er sociale of biologische veranderingen optreden, bijvoorbeeld tijdens de adolescentie, of het krijgen van een eerste baan. Door meteen te starten met goede gezonde gewoontes blijven dat je gewoontes."

Van een slechte gewoonte kun je gemakkelijker afkomen door er een gezond alternatief in de plaats voor te laten komen. Maak afspraken met jezelf en verander één gewoonte tegelijk. Kies voor iets wat in je leven past. Wil je bijvoorbeeld meer gaan bewegen? Doe dit met een maatje. Vaak is dat een stok achter de deur en dan hou je het langer vol. Doe ook iets wat je leuk vindt. Door de positieve effecten te ervaren, zal het vanzelf gaan.

Jantine Schuit is hoogleraar aan de School of Social and Behavioral Sciences van de Universtieit van Tilburg. Ze studeerde gezondheidsvoorlichting en huishoud- en consumentenwetenschappen aan Wageningen University. Daar promoveerde ze in 1997 op het effect van een bewegingsprogramma op risicofactoren voor hart- en vaatziekten bij ouderen. Daarna werkte ze bij verschillende centra van het RIVM, laatselijk als hoofd van het centrum Voeding, Preventie en Zorg. Sinds 2007 tot haar benoeming in Tilburg bekleedde ze de leerstoel Gezondheidsbevordering en Beleid aan de VU te Amsterdam.